مقدمه:
در ساختمان‌سازی به
سوی بیرونی یک ساختمان نما گفته می‌شود. در طراحی ساختمان، نما مهم‌ترین بخش به
شمار می‌رود زیرا نما چارچوب کار برای بقیه اجزای ساختمان را مشخص می‌کند. بسیاری
از نماها ارزش تاریخی دارند و در کشورهای گوناگون قوانین سختگیرانه‌ای در مورد
موضوع تغییر نما وجود دارد که برخی از این قوانین هر گونه دگرگونی در نماهای تاریخی
را ممنوع می‌کند.
در معماری
سنتی ایرانی، آرایشی که پس از پایان کار ساختمان بر آن بیفزایند را آمود
می‌گویند، مانند تزیین الحاقی، نماسازی سنگی
یا آجری،کاشیکاری و گچبری.
پدیدار
شناسی نمای ساختمانهای مسکونی
توقعات
از نما به گفتهٔ هارالد دیلمان و همکارانش از نما چهار عملکرد انتظار
می‌رود:
1. حفاظت
2. ایجاد
ارتباط
3. معرفی
4. جزیی
از یک فضای شهری
نما
به عنوان محافظ
اولین
و قدیمی ترین وظیفه‌ای که نما به عهده دارد، وظیفهٔ محافظت از انسان‌ها در مقابل
تهدیدهای بیرونی است. انسان برای حفاظت خود در برابر عوامل جوی و اقلیمی از یک طرف
و حیوانات موذی و انسان‌های مزاحم از طرف دیگر، فضایی به نام خانه را
برای خود ایجاد کرد.
تا
زمانی که خانه برای ساکنان آن نقش حفاظ را بر عهده داشت و آن را برای محافظت خود در
برابر تهدیدهای بیرونی می‌خواستند، نماسازی مفهومی نداشت. ساختمانهای مسکونی
دیوارهای محکم و یکپارچه‌ای محصور شده بودند که با حداقل نفوذی به بیرون بدنه تشکیل
یک فضای عمومی را می‌دادند و نما سازی برای ساختمانهای مسکونی به مفهوم امروز آن
نبود. چون نمای ساختمان حداقل منفذ را به بیرون داشت جلوی باد و باران، گرما و سرما
و نفوذ عوامل حیوانی و انسانی را می‌گرفت، ولی ساختمان را از نور و
تهویه لازم محروم می‌کرد. رفته رفته نیاز به این مواهب بیشتر شد و در نتیجه ایجاد
روزنه در دیواره افزایش یافت، نیاز به پوستهٔ سومی برای حفاظت بیشتر شد.
برای
این منظور انسان دیواری دور تا دور خانه و آبادی خود کشید. این دیوار گسترش فضاهای
مسکونی در داخل "چهار دیواری اختیاری" و بدون پنجره به
فضای عمومی را به دنبال داشت. همچنین افزایش تعداد واحدهای مسکونی به تراکم در داخل
باروری شهر یا روستا انجامید.[۱] خانه‌ها
درون گرا طراحی شدند و آبادی‌ها، تمرکز گرا و حول یک فضای اجتماعی میدان گونه
به نام محل تجمع با گوشه نگاهی به تاریخ تمدن‌های نخستین، از چین و هند(موهنجودارو)گرفته،
تا ایران،میان
رودان(بین‌النهرین)،مصر،یونان و روم به
درونگرایی خانه‌های مسکونی پی می‌بریم.
درون
گرایی یکی از اصول معماری در خانه سازی کشورهای مسلمان نشین است ولی ابداع و ره
آورد اسلام نبوده
و فقط توسط آن تثبیت و ماندگار شده است. چنانکه میدانیم با ظهور اسلام در ساختمان
سازی و معماری ابداع
قابل توجهی نشد بلکه اسلام از معماری ادوار قبل در ساختن مساجد استفاده
کرد.[۳] جالب
توجه آنکه نه تنها خانه‌های یونان و روم باستان درونگرا و حول یک حیاط مرکزی
شکل گرفته‌اند، بلکه ویلاهای روم و کوشک‌های تمدن‌های دیگر که چهار جبهه یا چهار
نما بودند، در پشت دیواری بلند از دید و دستبرد غریبه‌ها حفاظت می‌شدند. تک
کلبه‌های بسیار ابتدایی و ساده مستقر در مزارع اروپایی، یا برخی ساختمانهای عمومی
تک افتاده در شهرها و روستاها، تنها نمونه‌هایی از ساختمانهای برونگرای قرون
وسطی در غرب هستند.
قاعدهٔ برونگرایی را
نمی‌توان به معماری بناهای عمومی همهٔ تمدن‌ها و اعصار نسبت دهیم. زیرا هم مصریان و
هم تمدن‌های میان رودان و ایران باستان پیرامون معابد خود بارویی ستبر و بلند
می‌کشیدند. آنها در برابر معابد صخره‌ای خود هم حیاطی به عنوان حصار ایجاد
می‌کردند. ولی یونانی‌ها و تاحدی رومی‌ها، معبدهای خود را با الگو گرفتن از
کلبه‌های چوبی به صورت منفرد بنا می‌نمودند این نیز در حالیست که آنها هم با ایجاد
مفصلی بین فضای بسته و باز ردیف ستون‌هایی،
جهت ایجاد فضایی نیمه باز می‌ساختند که به سختی می‌توان معنای امروزی "نما" را به
آنها نسبت داد.
